Historia tarczą pisana

Tarcza szkolna – skrawek materiału wycięty w formie tarczy heraldycznej z najczęściej wprasowanym nadrukiem z tworzywa gumopodobnego. Tarcze dla szkół podstawowych miały kolor niebieski, szkół zawodowych – zielony a dla szkół średnich (liceum i technikum) – czerwony. Tarcza zawierała nazwę miejscowości w której mieściła się szkoła, numer szkoły oraz imię jej patrona. Czasami na tarczach umieszczano także elementy dodatkowe w postaci godła (państwa, miasta, powiatu, szkoły), kaganka oświaty itp. Tarcza szkolna została wprowadzona tzw. reformą jędrzejewiczowską oświaty z 1932 roku, a w okresie PRL została uznana jako obowiązkowy element stroju uczniowskiego. Do lat osiemdziesiątych XX wieku starano się przestrzegać tego obowiązku (z różnym skutkiem), a na przełomie lat 80 i 90 zaprzestano egzekwowania noszenia tarcz w szkole, po czym szybko wyszły one z użycia. W XXI wieku w części szkół dawne tarcze próbowano zastąpić znaczkami metalowymi lub plastikowymi a wraz z rozwojem technologii i wprowadzeniem haftu komputerowego, który pozwala na wyszywanie na tarczach kolorowych napisów i skomplikowanych wzorów, wprowadzano plakietki i naszywki o bardzo zróżnicowanym wyglądzie. Jako przykład prezentuję naszywkę z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica (foto 01).

Z dostępnej dokumentacji fotograficznej wynika, że w okresie międzywojennym w szkole białobrzeskiej używano orzełków szkolnych na czapki i berety dla uczniów (foto 02, 03). Lecz nie był to zwyczaj powszechny. Tarcze szkolne w Białobrzegach wprowadzono na pewno po 1956 roku. Jednak na naszym terenie do obowiązku noszenia tarcz przez uczniów podchodzono bardzo liberalnie. Najczęściej sprowadzało się to tylko do okresowego, akcyjnego sprawdzania posiadania tarczy przez uczniów. Najstarsza tarcza pochodzi z początku lat sześćdziesiątych XX wieku (foto 04). Jest to tarcza Liceum Ogólnokształcącego, wykonana z czerwonej grubej tkaniny i haftowana haftem maszynowym. Wysokość tarczy wynosi 57 mm. W podobnej technice wykonywano wówczas także tarcze dla białobrzeskiej Szkoły Podstawowej, lecz tkanina była niebieska, a na tarczy wyhaftowane były litery SP i napis Białobrzegi.

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wprowadzono tarczę Liceum wykonaną w technice nadruku gumowego i o zmniejszonych w stosunku do swojej poprzedniczki o blisko centymetr wymiarach. (foto 05). W tym samym okresie pojawiają się także tarcze szkół podstawowych z charakterystycznym dodatkowym napisem „POWIAT BIAŁOBRZESKI”. Ten wzór tarcz szkolnych reprezentują tarcze szkół w Piekartach i Promnie (foto 06 i 07). Prawdopodobnie także z początku lat siedemdziesiątych XX wieku pochodzą tarcze ze szkół w Suchej, Dobieszynie i Olkowicach (foto 08, 09 i 10).

Kolejną zmianą w funkcjonowaniu polskiej oświaty było wprowadzenie w 1973 roku zbiorczych szkół gminnych. Szkoły te lokalizowane były w siedzibie władz gminy i miały zapewnić realizację zadań wychowawczych, dydaktycznych i opiekuńczych na terenie całej gminy. Uważano, że zbiorcze szkoły gminne stworzą lepsze warunki kształcenia dzieci wiejskich, porównywalne ze szkołami miejskimi oraz zakładano zlikwidowanie małych szkół wiejskich. Nie wnikając w istotę i realizację celów reformy z 1973 roku, dla naszych rozważań istotne jest wymuszenie kolejnej zmiany w wizerunku tarcz szkolnych. Na załączonych zdjęciach (foto 11, 12 i 13) prezentuję tarcze ze szkół podstawowych w Białobrzegach i Stromcu. Na wzmiankowanych tarczach widnieje napis „ZBIORCZA SZKOŁA GMINNA”. Uwagę zwraca również umieszczenie na białobrzeskiej tarczy w centralnym miejscu wizerunku herbu miasta. Natomiast Stromiec, który wówczas nie posiada jeszcze własnego herbu, decyduje się umieścić w centrum tarczy znicz (kaganek) oświaty.

Najprawdopodobniej również z tego okresu pochodzą tarcze ze szkół w: Kostrzyniu, Przybyszewie i Rogolinie (foto 14, 15 i 16).

Ponadto w latach siedemdziesiątych funkcjonuje również tarcza Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Białobrzegach (foto 17). Szkoła ta podnosi swój status organizacyjny w 1976 roku i powstaje Zespół Szkół Zawodowych,  w skład którego wchodzi: Liceum Zawodowe, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Zasadnicza Szkoła Rolnicza oraz Zaoczne Technikum Rolnicze. Dlatego po 1976 roku spotykamy czerwone tarcze Liceum Zawodowego (foto 18).

Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, planowano kolejną reorganizację oświaty i wprowadzenie „dziesięciolatki”. Białobrzeskie LO miało być nią zastąpione. Aby tego uniknąć, doprowadzono do powstania Zespołu Szkół Ogólnokształcących w roku szkolnym 1980/81 – połączono organizacyjnie i lokalowo Liceum Ogólnokształcące ze Szkołą Podstawową nr 2. Zespół Szkół Ogólnokształcących w Białobrzegach przetrwał dziesięć lat. Nam jako pamiątki tamtych lat pozostały tarcze LO i SP 2 (foto 19-25). Warto zwrócić uwagę na tarcze nr 21 i 25, które zostały wykonane w technologii nadruku na tworzywie sztucznym. Funkcjonowanie Szkoły Podstawowej przy ZSO spowodowało zmianę wizerunku tarczy szkolnej SP im. Komisji Edukacji Narodowej w Białobrzegach. W latach osiemdziesiątych szkoła ta posługiwała się dwoma wzorami tarcz szkolnych (foto 26 i 27). Także Zespół Szkół Zawodowych w Białobrzegach  wprowadził w 1985 roku nowe wzory tarcz zarówno dla szkół zawodowych, jak i licealnych funkcjonujących w ramach tego Zespołu (foto 28 i 29). Kolejne prezentowane tarcze szkolne prawdopodobnie też pochodzą z lat osiemdziesiątych. Tarcza szkoły w Bożem (foto 30) sygnowana jest imieniem Aleksandra Zawadzkiego. Jest to nazwa nieaktualna, gdyż obecnie patronem szkoły jest Armia Krajowa. Z kolei tarcze Szkół Podstawowych w Bobrku i Dobieszynie (foto 31 i 32) ozdobione są kagankiem oświaty. W 1987 roku odbyła się uroczystość nadania szkole w Stromcu imienia Dionizego Czachowskiego. Dla upamiętnienia tego wydarzenia opracowano nowy wzór tarczy dla szkoły (foto 33 i 34).

Lata dziewięćdziesiąte XX wieku reprezentuje już tylko jeden wzór tarczy szkolnej. Jest to tarcza Szkoły Podstawowej w Bobrku (foto 35) ozdobiona dumnym orłem w koronie. Wykonana jest w tradycyjnej technologii nadruku gumowego na suknie, lecz w nieco zmniejszonych wymiarach.

I.Rzeczkowski